خبر نامه شب تاب در این شب سیاهم گم گشت راه مقصود – از گوشه‌ای برون آی ای کوکب هدایت.
العربیه.نت- عماد البلیک
با پایان کار امویان در سال 750 میلادی و برآمدن سلسله عباسی دوران طلایی تمدن عربی اسلامی در برهه زمانی قرن هشتم تا سیزدهم میلادی آغاز شد.
در این دوره علاوه بر پیشرفت‌های علمی و مهندسی در جهان عرب و اسلام، خلفای عباسی اهتمام ویژه‌ای برای هنر و موسیقی در شهرهای مختلف عربی و اسلامی قائل شدند و آهنگسازان و خوانندگان مشهوری در این دوره سر بر آوردند. کتاب “الاغانی” از ابوالفرج اصفهانی مهمترین گواه اهتمام ویژه حاکمان عباسی به موسیقی است.
کتاب الاغانی که دانشنامه‌ای است که حاوی همه هنرهای ادبی، آواز، شعر و موسیقی از دوران پیش از اسلام تا عصر عباسی است، این دانشنامه اسم خود را از تعدادی از آهنگ‌هایی که نویسنده به همراه متن شعر و آهنگ در آن گردآوری کرده، گرفته است.
علی بن حسین بن محمد اموی قرشی مشهور به ابو الفرج الاصفهانی، محدث، مورخ، ادیب، شاعر و موسیقی‌دان اموی است که در شهر اصفهان به دنیا آمد و لقب اصفهانی به این دلیل بر روی نام او نهاده شد. او از نوادگان مروان بن محمد بن مروان بن الحکم بن ابی العاص بن امیه آخرین، خلیفه اموی در دمشق بود اما بر مذهب مادر خود پیرو مذهب زیدی شد.
موضوع اصلی کتاب الاغانی مجموعه‌ای از صد آوازی است که هارون الرشید، خلیفه مشهور عباسی، ابراهیم موصلی، خواننده مورد علاقه‌اش را به جمع‌آوری آنها امر کرد. ابوالفرج اصفهانی پس از آن از منابع مختلف آوازهای دیگری به این مجموعه اضافه کرد.
نقش اجتماعی آوازخوانی در عهد عباسی
در دوران حکومت عباسیان موسیقی و آواز جایگاه اجتماعی ویژه‌ای یافت و نشانگر نوعی پیشرفت طبقاتی بود که رفاه و زندگی هنرمندانه بخشی از طبقه نخبگان جامعه در بغداد و دیگر شهرهای بزرگ را نشان می‌داد.
هنر خوانندگی علیرغم اینکه در ابتدا به طبقه اشراف و نخبگان تعلق داشت به مرور زمان به لایه‌های فرودست جامعه و عموم مردم نیز منتقل شد و خوانندگان، آوازها، ترانه‌ها و رقص‌های خود را در مکان‌های عمومی و خیابان‌ها و در حضور عموم مردم اجرا می‌کردند.
هنرمندان موسیقی توجه ویژه‌ای به سبک‌های آوازی، بهبود ادوات موسیقی مورد استفاده در آهنگسازی و نوازندگی، از جمله عود، تنبور و تنبک کرده و این موضوع به بخشی از فرهنگ مردم تبدیل شد.
اگرچه انقلاب موسیقی و خوانندگی در میان عرب‌ها در دوران عباسی به اوج خود رسید، اما تاریخ موسیقی و آواز به خیلی پیش از آن باز می‌گردد. موسیقی، طرب و میل انسان به آن یک خصوصیت بشری است که انسان را از آغازین روزهای حیات بشری روی کره زمین همراهی کرده است.
یونس الکاتب، موسیقی‌دان عصر اموی، در زمینه موسیقی و آهنگ پیش از ستارگان دوران عباسی ظهور کرد و گفته می‌شود که او از اولین عرب‌هایی است که به نگارش و ثبت موسیقی و سبک‌های آن اهتمام ورزید و دو کتاب به نام‌های “النغم” و “القیان” از خود به جای گذاشته و سنگ اساس نگارش در زمینه موسیقی را بنیان نهاد.
دوران عباسی، دوران انقلاب موسیقی
با برآمدن عباسیان انقلاب واقعی در زمینه موسیقی و خوانندگی روی داد و خوانندگان و موسیقی‌دانانی چون ابراهیم موصلی و پسرش اسحاق موصلی و ابراهیم بن مهدی ظاهر شدند. اوضاع اقتصادی مناسب در دروان عباسی یکی از مهمترین دلایلی بود که باعث شد موج موسیقی همه گستره پهناور حاکمیت عباسیان از مرز چین تا مرز اروپا را در بر گیرد.
ترجمه آثار موسیقی در مدرسه‌های هنری نیز در آن زمان رواج یافت و بسیاری از آثار موسقیی تمدن یونانی نیز ترجمه، نت‌نویسی اختراع و آموزش آواز و آهنگسازی به یکی از زمینه‌های آموزشی مورد توجه همگان مبدل شد. در این زمینه از میراث دیگر ملت‌ها مانند هندی‌ها، رومی‌ها و فارس‌ها نیز استفاده شد.
علیرغم اینکه دوران عباسی دوران پرشکوه هنرهای موسیقی بود، تمدن عربی اندلس (اسپانیا تحت حاکمیت خلفای اموی) نیز نقش بسیار پررنگی در پیشرفت این هنر داشت.
ابوالحسن علی بن نافع، ملقب به زریاب اولین کسی بود یک آموزشگاه موسیقی شرقی کامل در اندلس (اسپانیایی عربی) تاسیس کرد. این آموزشگاه به حدی مشهور شد که دانشجویان بسیاری از دیگر کشورهای اروپایی به آنجا می‌آمدند تا موسیقی بیاموزند. به عنوان مثال جورج سوم، پادشاه انگلیس، خواهرزاده خود را به این آموزشگاه فرستاد.
در همین چارچوب شعرهای تواشیح نیز توانست تاثیر به سزایی روی ترانه‌سرایی بگذارد. اندلس یکی از مشهورترین نقاط دنیای آن روز در زمینه تواشیح بود.
نمی‌توان به تاریخ موسیقی اشاره کرد و حرفی درباره نقش زنان در این زمینه نزد. دوران عباسی نیز که دوران شکوه و مجد موسیقی عربی و اسلامی است شاهد حضور تعداد قابل توجهی از زنان بود که در این زمینه فعالیت می‌کردند. “عریب” نوازنده عود و خواننده دوران عباسی یکی از این زنان بود که در دوره خلیفه الواثق بالله می‌زیست. خود خلیفه نیز به موسیقی علاقه داشت و به آهنگسازی می‌پرداخت.
نقش زنان در موسیقی دوران طلایی عربی اسلامی، محدود به نقش‌های گذرا نبود بلکه آنها سهم بسزایی در توسعه و بهبود وضعیت موسیقی ایفا کردند و زیبایی صدا و توانایی رقص خود را برای همراه کردن صدای موسیقی با زبان بدن به کار گرفتند.
“شاریه” یکی از نام‌آورترین زنان خواننده عصر عباسی است که صدای زیبا، چهره زیبا و اخلاقی نکو داشت و این موضوع او را به جایگاهی رفیع رساند. شاریه نزد ابراهیم بن المهدی آموزش یافت و به ستاره زمان خود مبدل شد.
