دورنمای طرح لجوجانه آمریکا برای تحریم تسلیحاتی ایران /
طرح آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران با مخالفت شدید روسیه و چین مواجه شد.نکته قابل تأمل اینجاست که اعضای اروپایی برجام در واکنش به این طرح، سکوت همراه با رضایت داشته اند.
به گزارش مشرق، منابع خبری گفتهاند دولت آمریکا به ریاست دونالد ترامپ فشارها بر شورای امنیت سازمان ملل متحد را برای تمدید تحریمهای تسلیحاتی علیه ایران افزایش داده است.وبگاه شبکه خبری فاکسنیوز نوشته آمریکا چهارشنبه هفته گذشته اعضای شورای امنیت را به نشستی پشت درهای بسته برای بحث درباره قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت دعوت کرد. این قطعنامه در سال ۲۰۱۵ برای تأیید توافق هستهای «برجام» صادر شدبه نوشته این رسانه، هدف از برگزاری این نشست، بحث درباره اقدام ایران در روز ۲۲ آوریل برای پرتاب یک ماهواره نظامی بوده است. نماینده دولت آمریکا در این نشست ایران را به «نقض مستمر» تحریمهای تسلیحاتی متهم کرد.نمایندگی آمریکا در سازمان ملل متحد در بیانیهای مدعی شد: «پرتاب [این ماهواره] مصداق دیگری از سرپیچی بیامان ایران از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد است. این قطعنامه از ایران میخواهد از انجام فعالیتهای مرتبط با موشکهای بالستیک که برای قابلیت حمل سلاحهای هستهای ساخته شدهاند خودداری کند».تحریمهای تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران مهرماه سال جاری پایان مییابد و مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا این روزها در اظهارنظرهای متعدد بر تمدید این تحریمها تاکید میکند.او ۳۰ فروردین ماه سال جاری در اظهاراتی خواستار تمدید تحریمهای تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران شد و چند روز بعد یعنی در ششم اردیبهشت ماه در بیانیهای با تکرار اتهامزنی به ایران گفت: کشور پیشتاز جهان در حمایت از تروریسم و ضد یهود نباید اجازه خرید و فروش سلاحهای متعارف را داشته باشد.بر اساس یکی از بندهای قطعنامه ۲۲۳۱ که از سال ۲۰۱۶ میلادی اجرایی شد، ایران تا پنج سال از خرید تسلیحات تهاجمی منع شده است. این بند از قطعنامه در اکتبر سال ۲۰۲۰ (اواخر مهر ماه ۱۳۹۹) منقضی میشود و پس از آن ایران امکان خرید جنگافزار از دیگر کشورها را خواهد داشت.ایالات متحده پیشنویس قطعنامهای را برای رأیگیری در شورای امنیت سازمان ملل متحد جهت تمدید تحریمهای تسلیحاتی علیه ایران آماده کرده است.به گزارش خبرگزاری ها، برایان هوک نماینده ویژه وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران طی یادداشتی در روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال بار دیگر ادعاهای دیگر مقامهای کشورش در خصوص تلاش برای تمدید تحریمهای تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران و در صورت عدم موفقیت، بازگرداندن تمامی تحریمهای سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی ایران را تکرار کرد.برایان هوک در یادداشت خود آشکارا ایران را تهدید کرد که در صورتیکه تحریمهای تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران بعد از تاریخ اکتبر ۲۰۲۰ (اواخر مهرماه ۹۹) تمدید نشود، آمریکا برای بازگرداندن تمامی تحریمهای سازمان ملل علیه ایران وارد عمل میشود.تصویب این قطعنامه نیازمند جلب نظر موافق ۹ عضو شورای امنیت بدون وتوی چین، روسیه، آمریکا، انگلیس و فرانسه (اعضای دائم شورای امنیت) است.برخی از دیپلماتهای غربی به رویترز گفتهاند ایالات متحده کار دشوار و حتی ناممکنی برای جلب موافقت روسیه و چین جهت موافقت با تمدید این تحریمها خواهد داشت.
به گزارش فارس، روسیه و چین مخالفت خودشان را با این اقدام آمریکا اعلام کردهاند.
مخالفت روسیه
میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمانهای بینالمللی مستقر در وین ادعای آمریکا مبنی بر اینکه علیرغم خروج از برجام از جایگاه یکی از طرفهای مشارکتکننده در این توافق هستهای برخوردار است را «توهم» توصیف کرد.اولیانوف در توئیتر نوشت:آمریکا ادعا میکند جایگاه یک طرف مشارکتکننده در برجام و همچنین حقوق مرتبط با آن را حفظ کرده است. [این] توهم است. نظر مشورتی دادگاه بینالمللی لاهه (۱۹۷۱) اینجا مصداق دارد: «نمیتوان گفت طرفی که از عمل به تعهداتش امتناع ورزیده یا آنها را اجرا نکرده حقوقش را حفظ کرده است».سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه گفت: علیرغم فشارها و تلاشهای آمریکا، تحریمهای تسلیحاتی ایران در سازمان ملل قابل تمدید نیست.ریابکوف در گفتوگو با شبکه «ریانووستی» عاملی که مانع تمدید تحریم تسلیحاتی ایران میشود را قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل عنوان کرد.وی در این باره توضیح داد: «درباره تمدید رژیم ویژه (تحریم) ارائه تجهیزات نظامی به جمهوری اسلامی ایران و همچنین فروش تسلیحات توسط ایران، [باید بگویم] که این پرونده در زمان قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل بسته شد. این رژیم ویژه، بعد از دوره ۵ ساله در اکتبر ۲۰۲۰ منقضی میشود و هیچ انحرافی از این تصمیم وجود ندارد».این مقام روس همچنین به وضعیت توافق هستهای ایران نیز اشاره کرده و گفت: آمریکا پیش از اینکه درباره بندهای قطعنامه ۲۲۳۱ برای توسل به اهداف سیاسی خود صحبت کند، اول باید به اجرای کامل برجام بازگردد.ریابکوف افزود: هیچکس اجازه ندارد قطعنامههای شورای امنیت را بهصورت دلبخواه و جسته و گریخته اجرا کند.وی خاطرنشان کرد: این آمریکا است که دو سال پیش از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خارج شد و اکنون آنها «در وضعیت نقض فاحش قطعنامه [۲۲۳۱] شورای امنیت سازمان ملل قرار دارند».ماریا زاخاروا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه نیز گفت: طرح لجوجانه تحریم تسلیحاتی نامحدود علیه ایران که از سوی آمریکا عنوان شده است هیچ دورنمایی ندارد.
مخالفت چین
بعد از روسیه چین هم با تلاش آمریکا برای تمدید تحریمهای تسلیحاتی علیه ایران مخالفت کرد.حساب کاربری رسمی نمایندگی چین در سازمان ملل متحد در توئیتر به یادداشت برایان هوک، مقام دولت آمریکا که بر تلاشهای این کشور برای تمدید تحریمهای تسلیحاتی ایران تأکید کرده بود واکنش نشان داد.نمایندگی رسمی چین نوشته است: آمریکا با خروج از برجام در عمل به تعهداتش ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شکست خورده است. این کشور هیچ حقی برای تمدید تحریمهای تسلیحاتی علیه ایران ندارد چه برسد به اینکه بخواهد ساز و کار بازگشت خودکار تحریمها را فعال کند. حفظ برجام تنها روش صحیح برای حرکت رو به جلو است.
سکوت اروپا!
همزمان با مخالفت شدید روسیه و چین با طرح گستاخانه آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، اعضای اروپایی برجام، در واکنش به این طرح، سکوت کرده اند. سکوتی که از همصدایی با آمریکا حکایت می کند.اعضای اروپایی برجام، چه پیش از خروج آمریکا از توافق و چه پس از خروج آمریکا، هیچگاه به تعهدات برجامی خود عمل نکردند.اروپا در واکنش به عهدشکنی های فاحش آمریکا و سپس خروج واشنگتن از برجام صرفا به ابراز تأسف بسنده کرد. اعضای اروپایی برجام ضمن سرپیچی از اجرای تعهدات خود مدعی هستند که ایران باید یکطرفه و بدون چشمداشت به اجرای تعهدات خود ادامه دهد.
آمریکا
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه در توئیتی در پی ادعای مقامات آمریکایی مبنی بر مشارکت در برجام و تلاش برای تمدید تحریمهای تسلیحاتی علیه ایران نوشت: «همان کسانی که درباره تزریق مواد گندزدا (شوینده) برای پاک کردن بدن از ویروس کرونا خیالبافی میکردند، ادعا میکنند که در یک قطعنامه شورای امنیت که یک توافق را تایید کرده، شریک هستند؛ در حالی که به گفته خودشان مدتها پیش از این، به شراکت خود در آن پایان دادهاند».ظریف همچنین در گفتوگویی با خبرنگاران در خصوص ادعاهای آمریکاییها درباره برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ گفت: ادعاهای ابلهانه توسط مقامات آمریکایی تازگی ندارد.از کسانی (دونالد ترامپ) که میگویند ماده ضدعفونی بخورید که تمیز شوید و کرونا نگیرید، بعید نیست قطعنامه ای که رسما از آن خارج شدهاند و نوشتند که به حضور و مشارکت خود در آن پایان دادهاند، بگویند در آن عضو هستند.
یک اندیشکده اروپایی میگوید بهترین حالت برای فرانسه، آلمان و انگلیس این است که اجازه دهند تحریمهای تسلیحاتی ایران منقضی شوند اما شرایط جدید و سختگیرانهای برای خرید و فروش تسلیحات متعارف اعمال کنند.
سرویس جنگ نرم مشرق – شورای روابط خارجی اروپا در گزارشی به بررسی مباحث پیش آمده در خصوص پایان یافتن تحریم تسلیحاتی ایران پرداخت و نوشت: مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا روز شنبه ۱۸ آوریل در توئیتر هشدار داد که «وقت تنگ است». توئیت او درباره واکسن کووید-۱۹ که بیصبرانه در انتظارش هستیم نبود، بلکه درباره ایران بود که به نظر میرسد در جهان پمپئو، اصلیترین تهدید برای ایالات متحده به شمار میرود. شمارش معکوس او مربوط به توانایی ایران برای واردات و صادرات تسلیحات متعارف است. این توانایی در حال حاضر به خاطر تحریمهای سازمان ملل متحد محدود شده است. اما این تحریمها، در ماه اکتبر یعنی کمتر از سه هفته قبل از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، منقضی خواهند شد. آمریکا مایل است این تحریمها را تمدید کند و پمپئو یک استراتژی هم برای این کار تدوین کرده است.
مخاطبان گرامی، محتوا و ادعاهای مطرحشده در این گزارش، صرفاً جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاههای اندیشکدههای غربی منتشر شده است و ادعاها و القائات احتمالی این مطالب هرگز مورد تأیید مشرق نیست.
اروپا بر سر دوراهی
فرانسه، آلمان و انگلیس باید تصمیم بگیرند که آیا میخواهند از تصمیم آمریکا مبنی بر تمدید تحریمهای سازمان ملل حمایت کرده یا با آن مخالفت کنند. هیچ کدام از این دو گزینه هم برایشان ایدهآل نیست؛ چون هرکدام از آنها میتواند عواقب فاجعهآمیزی برای توافق هستهای سال ۲۰۱۵ داشته باشد. بهترین حالت این است که اجازه دهند تحریمها منقضی شوند اما به شکل همزمان شرایط جدید و سختگیرانهای برای نقلوانتقالات تسلیحات متعارف اعمال کنند.
تنها مزیت برجام برای ایران
در ادامه این گزارش آمده است: شورای امنیت سازمان ملل متحد، در پی توافق هستهای حاصلشده میان ایران و قدرتهای جهانی در سال ۲۰۱۵، قطعنامه ۲۲۳۱ را صادر کرد. طبق این قطعنامه؛ محدودیتهای قبلی سازمان ملل در زمینه فروش تسلیحات متعارف به ایران، بعد از پنج سال، یعنی در اکتبر ۲۰۲۰ منقضی خواهند شد. با توجه به خروج ترامپ از توافق هستهای ایران و اعمال مجدد تحریمهای فلجکننده در ماه مه ۲۰۱۸، پایان یافتن این تحریمها یکی از معدود مزیتهایی است که در برجام برای ایران باقی مانده است. حتی با اینکه تهران در واکنش به تحریمهای آمریکا، پایبندی خود به برجام را کاهش داده است، اما حسن روحانی به از بین رفتن تحریمهای تسلیحاتی امیدوار مانده است. این یکی از دلایل ملموس ایران برای پایبندی نصفهنیمه به توافق است که مانع از آن شده مخالفان داخلی و تندروی روحانی، بر خروج کامل از برجام پافشاری کنند.
فرانسه، آلمان و انگلیس در کنار هم میتوانند بر تصمیمگیری نهایی شورای امنیت سازمان ملل در خصوص این موضوع اثرگذار باشند. این کشورها به عنوان طرفین توافق هستهای، سعی کردهاند که توافق را حفظ کنند به این امید که تهران و واشنگتن راهی برای برگشتن به میز مذاکره پیدا کنند. اگر توافق هستهای تا اکتبر ادامه پیدا کند، رهبران این سه کشور باید با دقت به نحوه برخورد خود با مسئله تحریم تسلیحاتی فکر کنند و مراقب باشند که بدون خدشهدار کردن دیپلماسی در خصوص پرونده هستهای که اهمیت استراتژیک آن به مراتب بیشتر است، بحران را مدیریت کنند.
تمدید تحریم تسلیحاتی ایران از لحاظ امنیتی به نفع اروپا نیست
آمریکا به عنوان بخشی از کارزار فشار حداکثری خود، بدون شک سعی خواهد کرد که با اعضای شورای امنیت سازمان ملل لابی کند تا به نفع تمدید تحریمهای تسلیحاتی علیه ایران رأی بدهند. این مسئله به خصوص بعد از پرتاب موفقیتآمیز یک ماهواره نظامی ایرانی طی این ماه اهمیت یافته است؛ اقدامی که به اعتقاد پمپئو، نقض قطعنامه ۲۲۳۱ محسوب میشود. آمریکا با مخالفت روسیه و چین مواجه خواهد شد، که همیشه از ایران در مقابل چنین اقداماتی از سوی سازمان ملل محافظت کردهاند، و نخستین کشورهایی هستند که از صادرات تسلیحات به ایران منتفع خواهند شد. با این حال، روسیه و چین وتو کنندههای تضمینشده نیستند و این بدین معناست که فرانسه و انگلیس به عنوان کشورهایی که حق وتو دارند، میتوانند نتیجه نهایی را تا حدی تغییر دهند.
بعد از کشمکشهای طولانی به منظور حفظ توافق هستهای به مدت تقریباً چهار سال از زمانی که دونالد ترامپ با وعده انتخاباتی «برچیدن توافق فاجعهآمیز» روی کار آمد، از لحاظ امنیتی به نفع اروپا نیست که درست چند روز پیش از انتخابات آمریکا، ریسک نابودن شدن توافق را به جان بخرد. اما در هر صورت، توافق هستهای در خطر قرار خواهد گرفت. از یک طرف، تهران طرفداری اروپا از آمریکا برای تمدید تحریمها را به منزله تیر آخر به پیکر توافق هستهای خواهد دانست. مقامات ایران به وضوح اعلام کردهاند که اگر چنین اتفاقی رخ دهد، ایران به احتمال زیاد از توافق هستهای و همچنین پیمان منع گسترش تسلیحات (انپیتی) خارج خواهد شد.
نویسنده این گزارش مدعی شد: از طرف دیگر، مخالفت با آمریکا نیز ممکن است منجر به تبعاتی به همان اندازه خطرناک شود. گزارشها حاکی از آن است که آمریکا در حال بررسی یکی از تبصرههای بحثبرانگیز قطعنامه ۲۲۳۱ است که طبق آن میتواند به شکل یک جانبه موجب «بازگشت سریع» تحریمهای سازمان ملل شود. نکته جالب اینجاست که آمریکا قصد دارد با وجود اینکه از توافق هستهای خارج شده است، از یکی از مکانیسمهای تصویبشده در همان توافق استفاده کند. دولت ترامپ قصد دارد که اگر تلاشهایش برای تمدید تحریم تسلیحاتی مؤثر واقع نشد، از این تاکتیک قانونی استفاده کند. بازگشت سریع تحریمهای سازمان ملل نیز میتواند منجر به خروج ایران از توافق هستهای یا انپیتی بشود.
لغو تحریم تسلیحاتی ایران ریسک بالایی نخواهد داشت
لغو تحریم تسلیحات متعارف سازمان ملل به خودی خود احتمالاً تأثیرات قابل توجهی نخواهد داشت. بزرگترین نگرانی اروپاییها در خصوص این مسئله، صادرات تسلیحات از سوی ایران به گروههای مسلح در خاورمیانه (مثلاً نیروهای حوثی در یمن و حزب اله در لبنان) خواهد بود که از نظر شرکای اروپا در منطقه، یک تهدید مستقیم به شمار میروند. البته طبق قوانین شورای امنیت سازمان ملل (از جمله قطعنامه ۲۲۱۶ مرتبط با یمن و قطعنامه ۱۷۰۱ لبنان)، انتقال تسلیحات به چنین گروههایی همچنان ممنوع خواهد بود. علاوه بر این، تحریم تسلیحاتی اتحادیه اروپا علیه ایران که در سال ۲۰۰۷ صورت گرفت، حداقل تا اکتبر ۲۰۲۳ ادامه خواهد یافت. بعد از برگزیت، به احتمال زیاد انگلیس نیز محدودیتهای خاص خودش را وضع خواهد کرد.
با توجه به قطع شدن دسترسی ایران به پلتفرمهای مالی جهانی به واسطه تحریمهای یکجانبه آمریکا، واقعبینانه نیست که فکر کنیم ایران به راحتی سیلی از خرید تسلیحات جدید را تجربه خواهد کرد. همانطور که بحران کووید-۱۹ نشان داد، تحریمهای آمریکا نقش مهمی را در مسدود کردن دسترسی ایران به کانالهای مالی حتی برای خرید اقلام بشردوستانه که از لحاظ تئوری مستثنا از تحریم هستند ایفا کرده است. بنابراین خیلی بعید است که ایران بتواند حجم وسیعی از تسلیحات را از روسیه یا چین خریداری کند آن هم به شکلی که برای کشورهای غربی یا شرکایشان در خاورمیانه، ریسک بالایی ایجاد نماید.
موانع ایران در خرید تسلیحات جدید
در بخش دیگری از این گزارش عنوان شده است: علاوه بر این، اگرچه ممکن است چین و روسیه تلاش کنند که تسلیحاتی با کیفیت پایین به ایران بفروشند، اما اصلاً مشخص نیست که تا چه حد مشتاق تأمین تسلیحات جدید برای ایران باشند. با وجود همکاری امنیتی نزدیک با روسیه، ایران هنگام نقلوانتقال تسلیحات پیشرفته، با موانعی مواجه شده است. به عنوان مثال، بعد از آن که انتقال سامانه دفاع موشکی S-۳۰۰ روسیه مورد توافق قرار گرفت، نزدیک به یک دهه طول کشید تا این تسلیحات به ایران تحویل داده شوند. سامانه S-۳۰۰ مشمول تحریمهای تسلیحاتی سازمان ملل نیست و با این وجود روسیه سعی کرد تحویل آن را حتی الممکن به تأخیر بیندازد. گزارش ها حاکی از آن است که اخیراً مسکو درخواست ایران برای خرید سامانه دفاع موشکی ارتقا یافته S-۴۰۰ را رد کرده است.
با توجه به این واقعیتها، کشورهای اروپایی باید هنگام بررسی عواقب منقضی شدن تحریم تسلیحاتی سازمان ملل، با دقت عمل کنند. در عین حال، باید دولت ترامپ را از انجام اقداماتی که ممکن است موجب نابودی کامل توافق هستهای شود، منصرف کنند. فرانسه، آلمان و انگلیس باید به جای آنکه درگیر بحثهای حقوقی پیرامون تحریم یا بازگشت سریع تحریمها شوند، به دنبال از بین بردن اختلافنظرها در شورای امنیت باشند.
یک گزینه معقول این است که اجازه داده شود تحریمهای تسلیحاتی سازمان ملل، طبق برنامه در اکتبر پایان یابند. پیش از این اتفاق، فرانسه، آلمان و انگلیس میتوانند مجموعهای جدید از شرایط یا کدهای اخلاقی را تدوین کنند که توسط شورای امنیت سازمان ملل برای فروش آتی تسلیحات به ایران تصویب شود. طرفین توافق هستهای میتوانند منطق این اقدام را مرتبط با عدم پایبندی ایران به توافق عنوان کنند و برای تهران شفافسازی کنند که اگر به پایبندی کامل به توافق بازگردد، این محدودیتها هم برداشته خواهند شد.
تلاش برای متقاعد کردن آمریکا برای اتخاذ رویکردی منطقیتر
در پایان این گزارش آمده است: تندروها در دولت آمریکا احتمالاً مخالفت خواهند کرد. با این حال، اگر کشورهای اروپایی بتوانند روسیه و چین را با خود همراه کنند، احتمالاً آمریکا نیز رویکرد منطقیتری را در پیش خواهد گرفت. دولت ترامپ تمایل داشته است که برخی اقدامات کمسابقه را در خصوص ایران انجام بدهد، مثلاً با صدور معافیت تحریمی، به سایر کشورها اجازه دهد که بدون مجازات با برنامه هستهای صلحآمیز ایران همکاری کنند. بررسی امکانپذیر بودن این رویکرد در خصوص این مسئله ارزش امتحان کردن را دارد، به خصوص اگر بتواند به عنوان یک «پیروزی» برای دولت ترامپ تلقی شود که نسبت به استفاده از مکانیسم بازگشت سریع تحریمها، هم آسانتر است و هم هزینه سیاسی و ریسک کمتری دارد.
انگلیس، فرانسه و آلمان باید قبل از اکتبر، برای یافتن یک راهحل در سطح سازمان ملل، اقدامات پیشگیرانه انجام دهند. این ریسک وجود دارد که اگر این مسئله در آستانه انتخابات آمریکا تبدیل به بحران شود، هم دولت ترامپ و هم کمپین بایدن ناچار شوند برای جذب آرای مردم، رویکرد خصمانهای را برای حل مشکل در پیش بگیرند. کشورهای اروپایی برای آن که اختلافنظرها در خصوص تحریم تسلیحاتی علیه ایران را حلوفصل کنند، باید از منافع استراتژیک خود برای مهار برنامه هستهای ایران محافظت کرده و همزمان از انجام اقداماتی که باعث به خطر افتادن مسیر دیپلماتیک میان آمریکا و ایران بعد از ماه نوامبر شوند (چه با حضور ترامپ و چه با حضور بایدن)، جلوگیری کنند.