جنگ آب

عباس عراقچی، معاون حقوقی و بینالملل وزارت امور خارجه ایران با انتقاد از طرح عظیم سدسازی ترکیه (گاپ) بر روی دجله و فرات، گفت آنکارا نباید آب را به موضوعی تجاری بدل کند. عباس عراقچی در مصاحبهای مفصل با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) از اختلافهای ایران بر سر منابع آبی با ترکیه و افغانستان گفت. این مقام وزارت خارجه با اشاره به اختلافات ایران و ترکیه بر سر منابع آبی گفت: «این گونه نیست که یک کشور بتواند ادعا کند که من هر کاری که بخواهم در حوزه ی سرزمینی ام انجام می دهم و کاری به تبعات آن برای کشورهای همسایه ندارم». به گفته عراقچی، سدسازیهای ترکیه از موضوعات مورد مذاکره میان تهران و آنکارا است، هرچند ایران در این رابطه رایزنیهایی نیز با سازمان ملل متحد و کشورهای همسایه داشته است. اختلافات تهران و آنکارا بر سر پروژه گاپ بالا گرفته است. طرح آناتولی جنوب شرقی GAP که به زبان ترکی Guneydogu Anadolu Projesi خوانده میشود، پروژهای است که در آن دولت ترکیه بر روی بخشهای بالایی رودخانههای دجله و فرات مجموعهای از ۲۲ سد، ۱۹ نیروگاهِ برقرسانی و صدها کیلومترکانال آبیاری میسازد. دجله و فرات از کوههای آناتولی مرکزی در ترکیه سرچشمه میگیرند و سپس به سمت سوریه و عراق میروند. تهران این سدسازیها را زمینهساز ایجاد کانونهای خارجی تولید طوفانهای گرد و غبار در مناطق غربی ایران میداند. حسن روحانی، رئیسجمهوری ایران ۱۲ تیرماه در «همایش بینالمللی مقابله با گرد و غبار» با اشاره به سیاستهای سدسازی ترکیه گفته بود نمیتوان به گونهای حرکت کرد که تنها یک کشور از سرچشمههای آب، منتفع شود. در آن زمان مقامات ترکیه در واکنش به سخنان روحانی، ضمن رد اثر منفی این سدها بر محیط زیست کشورهای پایین دست، اطلاعات رئیس جمهوری ایران را «نادرست» خواندند و اعلام کردند آنکارا از سدسازی بر روی دجله و فرات صرف نظر نمیکند. اما اکنون عباس عراقچی میگوید ایران از استدلالهای ترکیه در خصوص پیامدهای زیست محیطی پروژه گاپ قانع نشده است. بحران آب با افغانستان معاون بینالملل وزارت امور خارجه ایران درباره اختلافات تهران و کابل بر سر منابع آبی نیز گفت: «در جریان مذاکرات اخیر ایران و افغانستان بر تشکیل پنج کمیته کاری بین دو کشور توافق شد که یکی از این کمیتهها، کمیته آب است.» عباس عراقچی ریاست کمیته آب بین ایران و افغانستان بر عهده دارد. او گفته در کمیته آب که بین ایران و افغانستان تشکیل شده بر روی چهار موضوع مورد مذاکره قرار میگیرند: تالابهای هامون، رود هیرمند و رودخانه هریرود و همکاریهای مشترک. این مقام ارشد وزارت خارجه در خصوص هیرمند گفته «این رودخانه معاهدهای بین ما و افغانستان از سالهای قبل منعقد شده است ولی قدیمی بودن این معاهده دلیل بر بیاعتبار بودن آن نیست». او درباره هریرود نیز اعلام کرد هدف نهایی وزارت خارجه تدوین یک رژیم حقوقی مورد توافق بین دو طرف است. دو رودخانه بزرگ هریرود و هیرمند از رشتهکوههای مرتفع افغانستان سرچشمه میگیرند و در مسیر خود به سوی ایران میآیند. در سالهای اخیر دولت افغانستان به سامان دادن منابع آبی این کشور پرداخته. همین امر باعث بروز نگرانی در بین مقامهای ایرانی درباره تأمین منابع آب شیرین شمال شرق این کشور شدهاست. در حال حاضر بحران بر سر آب از جدیترین مسائل مابین ایران و افغانستان به شمار میآید. معاون بینالملل وزارت امور خارجه با اشاره به تشدید بحران آب و کمبود آب شیرین در خاورمیانه هشدار داد که در آیندهای نزدیک احتمال جنگ آب در خاورمیانه وجود دارد. او گفته با تشدید بحران آب، وزارت خارجه بخشی به نام دیپلماسی آب تشکیل داده و دستیار ویژهای سرپرستی آن را بر عهده گرفته است. عباس عراقچی که سال ۱۳۹۵ کتاب «دیپلماسی آبهای فرامرزی و نظام بین الملل» منتشر کرده بود با اشاره به پیشبینی یونسکو گفت منطقه خاورمیانه و از جمله ایران تا سال ۲۰۲۵ میلادی در پی کاهش سرانه منابع آب تجدیدپذیر منطقه به کمآبی و تنش آبی دچار میشود. به گفته عراقچی «حتی ممکن است بخشهایی از سرزمین ایران به طور کامل یا به میزان زیاد به خاطر این موضوع از حیز انتفاع ساقط شوند». بنابر گزارش مؤسسه منابع جهانی (WRI) درباره وضعیت منابع طبیعی در خاورمیانه، ایران، بحرین، کویت، قطر، امارات، فلسطین، عربستان سعودی، اسرائیل، عمان، لبنان، عراق، اردن، لیبی، الجزایر، سوریه و تونس از جمله کشورهایی هستند که در معرض از بین رفتن کامل منابع آبی خود تا سال ۲۰۴۰ قرار دارند. مقامات ایران بارها اعلام کردهاند که بحران آب در ایران به مسئلهای امنیتی بدل شده. در چند سال گذشته استانهای مختلف ایران بارها صحنه درگیریهای خونین بر سر آب بوده. درگیریهایی گاه و بیگاه که سبب ستیز مردم محلی با یکدیگر یا درگیری آنها با نیروهای نظامی- امنیتی رخ شده. علاوه بر این، خشکی تالابها و طوفانهای گرد و غبار نیز بر نارضایتی در بخشهای از ایران از جمله خوزستان و سیستان بلوچستان دامن زده است.

جنگ آب

هشدار عباس عراقچی نسبت به جنگ آب در خاورمیانه