خاورمیانه

پس از سفر بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم اسرائیل به شرق و مرکز آفریقا و دو هفته پس از آن، سفر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به غرب آفریقا، هم اکنون نیز عادل الجبیر وزیر خارجه پادشاهی سعودی به این قاره سفر کرده است؛ سفرهایی که نشان از ظهور رقابت های فرامنطقه ای و فراخاورمیانه ای میان این سه بازیگر مهم خاورمیانه دارد. به گزارش «تابناک»، به نظر می رسد ایران، عربستان و اسرائیل، رقابت خود را محدود به خاورمیانه نکرده اند و این رقابت وارد فاز جدیدی از رقابت ها و حتی تقابلات فراخاورمیانه ای شده است. شواهد حاکی از آن است که هم اکنون عرصه این رقابت فرامنطقه ای قاره آفریقاست. در ابتدا، نخست وزیر رژیم صهیونیستی 14 تیرماه سال جاری برای اولین بار ظرف سه دهه گذشته به مدت پنج روز به کشورهای شرق آفریقا از جمله کنیا، اوگاندا، رواندا، اتیوپی سفر کرد. گفته می شود این سفر با هدف گسترش هر چه بیشتر نفوذ سیاسی، امنیتی و اقتصادی رژیم صهیونیستی در قاره افریقا صورت گرفته است. نخست وزیر رژیم صهیونیستی طی این سفر در نشستی در کنیا با سران هفت کشور اتیوپی، کنیا، رواندا، اوگاندا، سودان جنوبی، تانزانیا و زامبیا دیدار کرد. بیانیه مشترک پایانی، این جلسه را آغازی بر دوره جدید در روابط میان اسرائیل و کشورهای آفریقایی توصیف کرد. در این دیدار همچنین بر افزایش همکاری رژیم صهیونیستی و کشورهای آفریقایی در مبارزه با تروریسم تأکید و همچنین درباره اعطای جایگاه ناظر به اسرائیل در اتحادیه آفریقا بحث شد. هیأت اسرائیلی در این باره تأکید کرد، جایگاه ناظر میتواند به حضور این رژیم در آفریقا مشروعیت بخشیده و باب همکاری های مشترک را باز کند. نتانیاهو در این جلسه مدعی شد که اسرائیل بهترین متحدی است که کشورهای آفریقایی در برهه زمانی کنونی میتوانند داشته باشند. دو هفته بعد از سفر نتانیاهو به شرق آفریقا، در سوم مردادماه، محمدجواد ظریف در سومین دور از سفرهای خود به آفریقا، کشورهای غرب این قاره را هدف گرفت. کشورهای نیجریه، غنا، گینه و مالی مقصد نخستین سفر آفریقایی پسابرجام ظریف بودند تا همراه با یک گروه سی نفره از فعالان اقتصادی و بازرگانی ایران همراه شد تا علاوه بر گفت وگوهای سیاسی و دیپلماتیک، توسعه روابط اقتصادی در پسابرجام به عنوان هدفی مهم از این سفر تلقی شوند. پس از سفر وزیر خارجه ایران به آفریقا، یک نشریه فرانسه زبان آفریقایی، هدف وزیر امور خارجه ایران را از سفر به قاره سیاه جلوگیری از نفوذ رژیم صهیونیستی و عربستان عنوان کرد. نشریه فرانسه زبان آفریقایی «ژون افریک» هدف سفر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران را به چند کشور غرب آفریقا، تأیید جایگاه خود در عرصه بین المللی برای اثر گذاری مؤثرتر در مسائل بین المللی و جلوگیری از نفوذ بیشتر رژیم صهیونیستی و عربستان سعودی در این قاره دانست. این هفته نامه آفریقایی علاوه بر برشمردن مزیت های اقتصادی آفریقا برای ایران، در ادامه افزود: «ایران برای تأیید خود در عرصه بین المللی به آفریقا نیاز دارد. زیرا ایران اگر حمایت کشورهای آفریقایی را داشته باشد، موقعیتش را در عرصه بین المللی تقویت خواهد کرد». پس از سفر نتانیاهو و محمدجواد ظریف، سعودی ها نیز بیکار ننشستند و روز پنجشنبه عادل الجبیر وزیر خارجه برای رایزنی با برخی دولت های آفریقایی وارد آفریقا و کشورهای گینه و مالی شد. بلافاصله پس از سفر وزیر خارجه عربستان به آفریقا، توجه تحلیلگران و ناظران بین المللی به رقابت تازه میان ایران، عربستان و اسرائیل در این قاره جلب شد. الشرق الاوسط، سفر عادل الجبیر را در چارچوب سیاست عربستان سعودی پس از روی کار آمدن «سلمان بن عبدالعزیز» برای مقابله با نفوذ ایران در آفریقا میداند. بنابراین همانطور که این روزنامه سعودی نیز اشاره کرد، سفر الجبیر به آفریقا، واکنشی به سفر محمد جواد ظریف به این قاره بوده است. به لحاظ فرهنگی بیش از ۵۵ درصد مردم آفریقا مسلمان هستند و به عبارتی می توان گفت آفریقا تنها قاره ای است که بیشتر جمعیت آن را مسلمانان تشکیل می دهند. بنا بر آمار منتشره، رشد جمعیت مسلمانان در آفریقا از بقیه قاره ها سریع تر بوده و رشد اسلام در آفریقا به عنوان یک مکتب در دهه گذشته از رشد بقیه مذاهب از جمله مسیحیت بیشتر است. از نظر مساحت بزرگترین کشورهای آفریقا کشورهای مسلمان هستند (سودان و الجزایر) و از نظر جمعیت نیز دو کشور مصر و نیجریه در رده های اول و دوم قرار دارند. بنابراین، تلاش برای نفود در آفریقا از جمله مهم ترین اهداف ایران و عربستان در این قاره است. سعودی ها به شدت از نفوذ مذهبی و ایدئولوژیک ایران در آفریقا هراس دارد و به همین دلیل سعی می کنند با صرف هزینه های زیاد، از نفوذ مذهبی ایران در این قاره جلوگیری کند. حال باید پرسید اهمیت آفریقا برای تهران، ریاض و تل آویو چیست؟ اهداف و اهمیت اقتصادی آفریقا دومین قاره بزرگ جهان با ۳۰۳۰۰۰۰۰ کیلومتر مربع وسعت، یک پنجم خشکی های زمین را در برگرفته است. در این قاره، ۵۴ کشور مستقل وجود دارد و بیش از ۷۰۰ میلیون نفر که ۱۵ درصد جمعیت دنیا را تشکیل می دهند در آن زندگی می کنند. به رغم اینکه نام آفریقا همواره یادآور فقر بوده است، بر پایه برآوردهای بین المللی ۹۶ درصد الماس، ۹۰درصد کروم، ۸۵ درصد پلاتین، ۵۰ درصد کبالت، ۵۵ درصد منگنز، ۴۰ درصد بوکسیت، ۱۳ درصد مس، ۵۰ درصد فسفات، ۶۵ درصد طلا، و ۳۰ درصد توریوم و اورانیوم جهان در آفریقا قرار دارد. این در حالی است که آفریقا مالک ۲۰ تا ۲۵ درصد پتانسیل یدروالکتریک جهان نیز هست که تا کنون بخش کوچکی از آن تحت کنترل درآمده است. بنابراین، توسعه روابط اقتصادی با کشورهایی که دارای منابع معدنی غنی، بازار مصرف قابل توجه، نیروی کار ارزان، و نیازمند به سرمایه گذاری هستند، می تواند برای هرکسی و به ویژه این سه بازیگر جذاب باشد. کسب نفوذ اقتصادی در کشورهایی که وابستگی زیادی به منابع مالی و روابط تجاری خارجی دارند، راه را برای تأثیرگذاری سیاسی در عرصه بین المللی باز می کند و این مسأله ای است که برای تهران، تل آویو و ریاض حیاتی است. اهمیت و اهداف سیاسی و بین المللی به لحاظ بین المللی مجموعه کشورهای آفریقایی حدود یک سوم اعضای سازمان ملل متحد و دیگر نهادهای وابسته را تشکیل می دهند. در واقع کشورهای جهان برای پیشبرد هدف های بین المللی خود به آرای این کشورها نیازمند هستند. برای مثال، آرای آنها در تلاش چین جهت جلب همکاری های بین المللی کشورهای آفریقایی در تصاحب کرسی تایوان در شورای امنیت بسیار مؤثر بود. اندونزی برای حل مسأله تیمور شرقی نیاز به آرای این قاره دارد. بازیگرانی نظیر جمهوری اسلامی ایران، عربستان و اسرائیل نیز برای مقابله با فشارهای سیاسی در مجامع بین المللی، به ویژه در کمیسیون حقوق بشر، آرای کشورهای آفریقایی را مهم می شمارند. بهره برداری از آرای کشورهای افریقایی در محافل بین المللی قدیمی ترین هدف سیاست افریقایی رژیم صهیونیستی بوده و هنوز هم در قضیه منازعه اعراب و روند صلح خاور میانه از آرا کشورهای افریقایی استفاده می کند. رژیم صهیونیستی جهت رهایی از محاصره کشورهای عربی در منطقه از این مناسبات بهره برداری کرده و همچنین برقراری روابط سیاسی و دیپلماتیک با کشورهای افریقایی مدخلی برای برقراری مناسبات اقتصادی و امنیتی با کشورهای این منطقه بوده است. رژیم صهیونیستی با داشتن روابط سیاسی با قاره افریقا توانسته است حجم زیادی از آرای سیاهان آمریکا را برای اهداف خود جذب کند. اهمیت و اهداف ژئوپلیتیک و امنیتی از نظر ژئوپلیتیک قرار گرفتن آفریقا در بین قاره های آسیا و اروپا و وجود چهار آبراه استراتژیک دریایی (کانال سوئز، تنگه جبل الطارق، باب المندب و دماغه امیدنیک) اهمیت ویژه ای به این قاره داده است. لذا ایران، اسرائیل و عربستان نیز تلاش زیادی برای نفوذ و توسعه عمق ژئوپلیتیک در این منطقه دارند. در نهایت، فراتر از اهداف اقتصادی و سیاسی، به نظر می رسد در بلند مدت باید شاهد افزایش رقابت های امنیتی این سه بازیگر خاورمیانه در آفریقا باشیم. در واقع، رقابت بین تهران، تل آویو و ریاض با رقابت های سیاسی و اقتصادی آغاز می شود و در نهایت و بلند مدت ممکن است به رقابت ها و حتی تقابلات امنیتی منجر شود.

خاورمیانه

ظهور رقابت های فرامنطقه ای و فراخاورمیانه ای میان سه بازیگر مهم خاورمیانه