اقدامات رسانهای گمراهکننده بخشی از راهبردهای رسانهای رژیم ایران برای تاثیر بر افکار عمومی جهان و به ویژه جهان عرب و خاورمیانه است.
رژیم ایران چگونه اقدامات رسانهای گمراهکننده خود را به پیش میبرد؟
نظام ایران با فعال کردن تعداد قابل توجهی از رسانهها -یی که از تهران خط میگیرند- میکوشد علاوه بر تاثیر بر افکار عمومی، مدیریت بحران و همچنین فشار سیاسی و رسانهای مورد نظر خود را بر رقبای منطقهای و جهانی اعمال کند.
العربیه گزارشی را منتشر میکند که خبرگزاری رویترز روز جمعه 30 نوامبر 2018 تحت عنوان «ایران اینگونه اقدامات رسانهای گمراهکننده خود را پیش میبرد» به قلم جک ستابز و کریستوفر بینگ منتشر کرده است.
یک شنبه 23 ربیع الاول 1440هـ – 2 دسامبر 2018م دبی-العربیه.نت/ وبگاه نایل نت آنلاین به شهروندان مصری وعده داده که با هدف گستردهتر کردن افق آزادی بیان در جهان عرب، از دفترش در میدان التحریر قاهره «اخبار حقیقی» در اختیار آنها قرار دهد. دیدگاههای این وبگاه درباره آمریکا با آنچه رسانههای رسمی مصر درباره روابط گرم و دوستانه قاهره و ترامپ منتشر میکنند تطابق ندارد. چندی پیش این وبگاه دونالد ترامپ، رئیسجمهوری آمریکا را مسخره کرده و او را یک بازیگر بد تئاتر خواند که پس از سخنانش در سازمان ملل و انتقاد از ایران، موجبات تمسخر آمریکا در جهان را فراهم آورد.
تا چندی پیش تعداد دنبالکنندگان صفحه نایل نت آنلاین در فیسبوک، توئیتر و اینستاگرام بیش از 115 هزار نفر بود. شمارههای تماس این وبگاه فعال نبود و شماره 0123456789 در میان این شمارهها بود. نقشه فیسبوک نشان داد محل دفتر این وبگاه در وسط خیابان است و در هیچ ساختمانی نیست. مردم منطقه میدان التحریر و از جمله مردی که دکه روزنامهفروشی دارد و همچنین یک افسر پلیس میگویند که پیش از این نام این وبگاه را نشنیدهاند. وبگاه نایل نت آنلاین بخشی از پروژه تاثیر روی افکار عمومی مصر است که از تهران اداره میشود.
این وبگاه یکی از 70 وبگاههای است که به تبلیغ برای ایران در 15 کشور دنیا مشغولند و رویترز آنها را شناسایی کرد. متخصصان امنیت شبکه و شرکتهای شبکههای اجتماعی و روزنامهنگاران این مجموعه وبگاهها را شناسایی و معرفی کردهاند.
وبگاههای شناسایی شده توسط رویترز ماهانه بیش از نیم میلیون بازدیدکننده دارند و در حسابهایی در شبکههای اجتماعی تبلیغ میشوند که بیش از یک میلیون دنبالکننده دارند. این وبگاهها نشان میدهند چگونه طرفهای سیاسی برای تاثیر بر افکار عمومی در سرتاسر جهان دادههای دروغ و گمراهکننده منتشر میکنند. شناسایی این وبگاهها پس از آن صورت گرفت که روسیه متهم شد با اقدامات رسانهای گمراهکننده بر رایدهندگان در آمریکا و اروپا تاثیر بگذارد. ارتش میانمار از جمله نهادهایی است که برای ضربه زدن به مخالفانش به انتشار موضوعات و دادههای مختلف در شبکههای اجتماعی میپردازد. موسکو این موضوع را رد کرده و یانگون تا کنون واکنشی نشان نداده است.
جان برینان، مدیر سابق سازمان سیا به رویترز گفت: «در حال حاضر برخی کشورها در سرتاسر جهان از روشهای اینچنین جنگ اطلاعاتی استفاده میکنند.»
درباره اقدامات رسانهای گمراهکننده ایران نیز متخصصان اینترنت میگویند که برخی از عناصر نهادهای اطلاعاتی ایران تخصص عالی در زمینه کار در اینترنت دارند. شرکتهای امنیتی فایر آی و کلیر سکای توانستند این مجموعه از وبسایتها را شناسایی کنند که در دروههای مختلفی از سال 2012 کار خود را آغاز کرده و در ظاهر به مانند وبسایتهای عادی خبری و رسانهای فعالیت میکنند و تنها دو وبسایت از آنها رابطه خود با ایران را اعلام کرده بودند.
خبرگزاری رویترز هنوز نتوانسته تایید کند که دولت ایران در پشت صحنه این وبگاهها حضور دارد و مقامات ایران در تهران و لندن نیز به سوالات رویترز پاسخی ندادهاند. با این حال همه این وبگاهها به یکی از این دو روش با ایران در ارتباط هستند. برخی از آنها انیمیشینهایی منتشر میکنند که از سوی موسسهای به نام اتحادیه بینالمللی رسانههای مجازی که مقر آن در تهران است، دریافت کردهاند. برخی وبگاهها به طور مشترک از دادههای مربوط به اتحادیه بینالمللی رسانههای مجازی استفاده میکنند و 21 وبگاه دیگر آدرس و شماره تلفن یکسانی دارند. ایمیلهای ارسال شده به موسسه اتحادیه بینالمللی رسانههای مجازی بازگشت خورده و این نشانه این است که به ایمیلآدرسهای ارائه شده نرسید و شماره تلفنهای اعلام شده نیز غیرفعال هستند.
مطالب منتشر شده در وبگاه اتحادیه بینالمللی رسانههای مجازی اهداف آن را مقابله با استکبار، دولتهای غربی و فعالیتهای صهیونیستی اعلام کردهاند.
وبگاه نایل نت آنلاین به سوالاتی که به ایمیل ثبت شده روی صفحه وبگاه پاسخی نداد و شرکتی که به این وبگاه و دیگر وبگاههای شناسایی شده خدمات میدهد نیز مشخص نیست. دسترسی به مالکان قبلی این وبگاهها نیز ممکن نبود و دولت مصر نیز در این باره اظهار نظر نکرد.
ماهیت این وبگاهها پس از آن فاش شد که در ماه آگوست شرکتهای فیسبوک، توئیتر و آلفایت این موضوع را اعلام کردند. پیش از آن شرکت فایر آی به این نتیجه رسیده بود که این وبگاهها برای ایران کار میکنند.
شبکههای اجتماعی صدها حسابی که برای این وبگاهها تبلیغ کرده و یا پیامهای ایرانی هدفمند منتشر کرده بودند را بستند. فیسبوک به تنهایی گفت که 82 صفحه، یک گروه و دو حساب کاربری مرتبط با ایران را بسته است. این صفحات و حسابهای کاربری توانسته بودند بیش از یک میلیون دنبالکننده در آمریکا و بریتانیا به خود جذب کنند.
با این حال گستره وبگاههایی که رویترز از آنها پرده برداشت بسیار بیشتر از این است. این وبگاهها مطالب خود را به 16 زبان مختلف از آذری گرفته تا اردو منتشر کرده تا کاربران اینترنت در کشورهای کمتر توسعه یافته را جذب خود کنند. رسیدن دامنه این اقدامات به مصر که جامعه به شدت تحت کنترل است و از سال 2017 تا کنون صدها وبگاه خبری بسته شدهاند، دامنه و گستره این فعالیت رسانهای ایران را نشان میدهد.
تعدادی از این وبگاهها به شرح ذیل هستند
• وبگاه خبری «طلوع غربی دیگر» که اعلام کرده روی «حقایق اعلام نشده» تمرکز دارد و توانست با گول زدن وزیر دفاع پاکستان او را به تهدید اتمی اسرائیل وا دارد.
• 10 وبگاه که خوانندگان در یمن را مخاطب قرار دادهاند.
• رسانهای که در سودان اخبار روزانه و انیمیشینهای طنز منتشر میکند و رویترز نتوانست با هیچکدام از کارمندان آن تماس بگیرد.
• وبگاه ریلنی نوفوستی یا «اخبار واقعی» که به زبان روسی منتشر میشود و یک اپلیکیشین ویژه تلفنهای همراه دارد. تماس با مسئولان این وبگاه نیز ممکن نبود.
همه اخباری که در این وبگاهها منتشر میشوند، جعلی نیستند. در برخی از این سایتها انیمیشینهای به سرقت رفته به همراه اخباری حقیقی در کنار تصویر رهبر ایران عرضه میشوند.
این سایتها به شکل آشکار از دولت ایران حمایت کرده و دشمنی دیگر کشورها با ایران و به ویژه اسرائیل، آمریکا و پادشاهی عربی سعودی را پررنگتر میکنند. مقالهای که سایت نایل نت آنلاین منتشر و ترامپ را در آن مسخره کرد یک روز پیش از آن در شبکه تلویزیونی رسمی ایران منتشر شده بود.
در یکی از سایتهایی که اخبار یمن را پوشش میدهد، دادههای تماس ارائه شده به فردی به نام «عرفات شروح» میرسد. آدرس ارائه شده از او، هتلی در صنعاء پایتخت اشغال شده یمن است ولی کارکنان آن هتل میگویند که هیچ گاه فرد به نام شروح را نشناختهاند.
دادههای مالکان پیشین این وبسایتها در اینترنت، هویت آنها را تا حدودی مشخص میکند. 17 وبگاه از 71 وبگاه شناسایی شده در ایران و تهران مستقر هستند و یا یک شماره تلفن یا فاکس ایرانی دارند. با این حال مالکان فعلی این وبگاهها مشخص نیست و معلوم نیست چه شرکتی به آنها خدمات داده و با تهران در ارتباط است.
50 سایت از این سایتها از دو شرکت آمریکایی کلاود فلیر و آنلاین انآیسی خدمات میگیرند. این دو شرکت خدماتی به مدیران سایتها ارائه میدهد که خود را در مقابل پیامهای اسپم و نفوذگران حمایت کنند. در بسیاری از مواقع همین سرویسها، هویت گرداندگان فعلی و یا محل میزبانی این سایتها را پنهان میکند. این دو شرکت حاضر نشدند اطلاعات مربوط به این وبگاهها را در اختیار رویترز قرار دهند.
اریک گولدمان مدیر مرکز قوانین تکنولوژی پیشرفته در دانشگاه سانتا کلارا در آمریکا گفت که میزبانی از وبگاهها براساس قوانین آمریکا شرکت میزبان را در مقابل محتوای منتشر شده مسئول نمیکند.
از سال 2014 آمریکا با تحریم ایران اجازه صادرات یا بازصادرات مستقیم و غیر مستقیم سرویسهای میزبانی تجاری یا سامانههای ثبت دامین را منع کرد.
داگلاس کریمر، مشاور حقوقی شرکت کلاود فلیر گفت که سرویسهای ارائه شده توسط این شرکت شامل میزبانی وب نیست. او به رویترز گفت: «ما ساختار تحریمهای مختلف را مطالعه کرده و مطمئن هستیم که آنها را زیر پا نمیگذاریم.»
سخنگوی شرکت آنلاین انآیسی نیز گفت که هیچ کدام از این شرکتها اعلام نکرده با ایران در ارتباط است. این شرکت کاملا به قوانین تحریمها و ممنوعیتهای تجاری پایبند است.
دفتر اوفاک در وزارت خزانهداری آمریکا درباره اینکه آیا قصد تحقیق در این باره را دارد، اظهار نظر نکرد.
کرملین در جنگ رسانهای جدید ابرقدرت به شمار میآید و براساس آنچه تا کنون مشخص شده تاثیر اقدامات روسیه بر افکار عمومی که از سوی موسکو تکذیب شده، بسیار بیشتر از اقدامات ایران در این زمینه است.
بنا به اعلام توئیتر بیش از 4 هزار حساب مرتبط با اقدام رسانهای موسکو، بین سالهای 2013 تا 2018 بیش از 9 میلیون بار توئیت کردهاند و ایرانیها با استفاده از هزار حساب کاربری بیش از 1 میلیون توئیت منتشر کردهاند.
اگرچه گستره اقدامات ایران کوچکتر از روسیه است اما در موضوعات جنجالی تاثیر داشته است. سایت ایدبیلودی نیوز که بر «حقایق اعلام نشده» تمرکز دارد، در سال 2016 خبری دروغین منتشر کرد که وزیر دفاع پاکستان را واداشت در توئیتر اعلام کند، کشورش تسلیحات هستهای دارد و میتواند به اسرائیل حمله اتمی کند. بعدا مشخص شد این خبر دروغین بخشی از اقدامات رسانهای گمراهکننده ایران بود.
خواجه آصف 69 ساله و وزیر دفاع سابق پاکستان درباره این موضوع گفت که این یک «تجربه آموزشی» بود. او افزود: «با این حال میشود فهمید که این امور رخ میدهد زیرا که اخبار دروغین بسیار زیاد شد و این موضوعی است که هر فردی میتواند آن را انجام دهد و این امر بسیار خطرناک است.»
طرف اسرائیلی حاضر نشد در این باره اظهار نظر کند
انهای انگلیسی، فرانسوی، اسپانیولی و آلمانی منتشر میکند و شرکت تحلیل وب سیمیلار اعلام کرد ماهانه 12 هزار نفر از این وبگاه بازدید میکنند.
سیاستمداران بریتانیانی، اردنی، هندی، هلندی، فعالان حقوق بشر، یک موسیقیدان هندی و یک ستاره رپ ژاپنی از جمله کسانی بودند که در تهیه گزارشهای وبگاه ایدبیلودی نیوز مشارکت داشتند. در آگوست 2015 یکی از بخشهای اروپایی برنامه جهانی سلامت یکی از گزارشهای این وبگاه را توئیت کرد.
آنالیزا پورو، مسئول دفتر سرمایهگذاری سلامت و توسعه اروپای سازمان جهانی سلامت گفت کسی که در حساب توئیتر این دفتر را مدیریت میکرده، نمیدانسته این وبگاه بخشی از برنامه رسانهای ایران است. او افزود که در آن زمان تعداد دنبال کنندگان حسا اندک بوده و این امر توانسته از ضرر این موضوع بکاهد اما «از سوی دیگر به شدت نگران هستم زیرا که بر دوش ما به عنوان نهادهای سازمان ملل، مسئولیت بزرگی قرار دارد.»
شرکت امنیت شبکه آمریکایی فایر آی در ابتدا نام 6 وبگاه را اعلام و گفت که این سایتها بخشی از برنامه رسانهای ایران هستند. رویترز محتوای این وبگاهها را بررسی و از آنجا به اتحادیه بینالمللی رسانههای مجازی که مقر آن در تهران است، رسید. این اتحادیه مجموعه از 11 وبگاه است که نامهای مانند آییوویام پرس و آییوویام اپ و آییوویام پیکسل دارند.
این وبگاهها به همراه یکدیگر محتوای دیجیتال برای تلفنهای همراه از رسانههای ایران، ویدئوها و منابع دیگر تولید کرده و سیاستهای تهران را حمایت میکنند. دنبال کردن این محتوا رویترز را به وبگاههای دیگری رساند که بخشی یا همه این محتوا را استفاده و بازنشر کردهاند. به عنوان مثال 22 وبگاهی که رویترز فاش کرد از یک شماره تلفن استفاده میکنند در فهرستهای آییوویام ذکر شده بودند. حداقل هفت وبگاه دیگر نیز آدرس محلی برای زندگی پسران جوان در برلین را به عنوان آدرس اعلام کرده بودند.
دو وبگاه از این وبگاهها آگاهی استخدام ارائه کرده و اعلام کردند «زنانی» که توانایی کاری و تسلط به شبکههای اجتماعی و اینترنت دارند را استخدام میکنند.