چیزهای بسیاری است که فکر نمی کنید بتوانید در بیابانی گرم و پر از شن و پیدا کنید. مثلا پنگوئن، سالن سینما. اما مطمئنا شماره ی یک این لیست، آب خنک یا یخ است.فرض کنید در یک صحرا گیر افتاده اید و تشنه هستید.

بیش از ۲۰۰۰ سال پیش ایرانیان باستانی، راهی برای ساخت یخ در گرمای بیابان پیدا کرده اند و البته یخی که در همه طول سال یخ می ماند. یخچال های ایرانی به نوعی حکم دستگاه های بستنی ساز امروزی را داشته اند و بخشی از زندگی ایرانیان بوده اند؛ حتی پیش از اینکه کشوری به نام ایران وجود داشته باشد.

بنا بر این گزارش، قدیمیترین آثار از این دست سازه ها که هنوز برجا مانده است قدمتی برابر با ۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح  دارد که حدود ۱۸ متر ارتفاع داشته.
درون این بنا شما به یکسردابه پهناور زیرزمینی برخورد می کنید و مهم نیست چقدر هوای بیرون گرم بوده است. می توانید از سرما حتی نفس خود را نیز ببینید. از پله ها که پایین تر بروید، گویی به یک راهروی یخ زده از یک سوپر مارکت ایرانی قدم نهاده اید.
می توان حدس زد که دمای پایین و یخ جامد تا چه حد در گرمای تابستان به درد می خورند. بدون یخچال ها تقریبا غیرممکن بوده که مواد لازم برای برخی غذاها را در ایران را ذخیره کرد.

اما طرز کار این یخچال ها چگونه است؟

اساسا یخ در آغاز در زمستان ساخته می شود. آب به سمت مجرای زیرزمینی به نام قنات سرازیر شده، ساکن می شود و یخ می زند. یخ موجود است تا اینکه هوا دوباره گرم شود.
کار اصلی یخچال در اینجا آغاز می شود. در بالای یخچال یک ساختار شبیه به دودکش وجود دارد.

دیواره های آن از ماده ای به شدت مقاوم به گرما ساخته شده است به نام ساروج. ساروج از شن، رس، سفیده ی تخم مرغ، آهک، موی بز و خاکستر تولید می شود و همچنین دیواری دیگر به دور یخچال ساخته شده که از تابش مستقیم نور خورشید به آن جلوگیری می کند.
به این طریق بادی که از بالا و دودکش به یخ برخورد می کند، هوای داخل یخچال را خنک نگه می دارد. این پایین بودن دما باعث می شود که حتی در بالاترین دمای تابستان یخ، یخ باقی بماند.
این یخچال ها هنوز هم در ایران، افغانستان و تاجیکستان یافت می شوند و از آنجا که قبل از اختراع الکتریسیته روشی مرسوم برای خنک نگه داشتن مواد غذایی بوده و ممکن است بتوانید آنها را در خانه های روستاییان بیابید.