خبر نامه شب تاب در این شب سیاهم گم گشت راه مقصود – از گوشه‌ای برون آی ای کوکب هدایت.
چین؛ بزرگ‌ترین تلسکوپ رادیویی دنیا که به دنبال کشف منشا کائنات است
صحبت از یک کاسه غول‌پیکر فلزی است که در رشته کوه‌های جنوب چین رو به آسمان قرار گرفته است.
این بزرگ‌ترین و قدرتمندترین تلسکوپ رادیویی دنیاست که در نهایت در اواسط ماه ژانویه به طور کامل راه‌اندازی شد.
نام رسمی این ابزار “تلسکوپ کروی با دیافراگم ۵۰۰ متری” (Five-hundred-meter Aperture Spherical Telescope) است که برای راحتی تلفظ به اختصار فاست نامیده می‌شود. چین به این تلسکوپ لقب “چشم آسمان” را داده است.
بزرگ‌تر و قدرتمندتر
تلسکوپ فاست در جستجوی سرنخ‌هایی از منشا کائنات ونشانه‌هایی از زندگی فرازمینی، عمیق‌ترین و تاریک‌ترین گوشه‌های جهان را مورد کاوش قرار می‌دهد.
همانطور که از اسمش پیداست، این تلسکوپ نیم کیلومتر قطر دارد و از رصدخانه آرسیبو در پورتو ریکو که قطرش ۳۰۵ متر است، بسیار بزرگ‌تر است.
پیش از پایان ساخت فاست در سپتامبر ۲۰۱۶، آرسیبو بزرگ‌ترین تلسکوپ رادیویی در رده خود به حساب می‌آمد.
فاست اما فقط بزرگ‌ترین تلسکوپ رادیویی جهان نیست بلکه میزان حساسیت‌اش هم ۲/۵ برابر بیشتر از همه ابزارهایی است که در حال حاضر فعال هستند.
ایده ساخت این تلسکوپ رادیویی در دهه ۱۹۹۰ مطرح شد، هر چند این پروژه دو دهه بعد به پایان رسید.
سال ۲۰۱۶اولین آزمایش‌های عملیاتی روی فاست انجام شد.
ماموریت فاست چیست؟
سازندگان فاست امیدوارند سیگنال‌هایی که این دستگاه ضبط می‌کند، اسرار مربوط به منشا و چگونگی تکامل کائنات را فاش کند.
وظیفه اصلی این تلسکوپ رادیویی به جستجوی امواج گرانشی مربوط می‌شود. اما مطالعه روی ماده تاریک و بررسی سیگنال‌های احتمالی از تمدن‌های فرازمینی از جمله کارهای دیگر ای دستگاه است.
یکی از جنبه‌هایی که بیش از همه دانشمندان را به هیجان آورده، توانایی فاست در تشخیص انفجارهای سریع رادیویی است؛ امواج پر انرژی که فقط چند هزارم ثانیه طول می‌کشند.
منشا این انفجارهای سریع رادیویی برای ستاره‌شناسان همچنان به شکل یک معما باقی مانده، بنابراین هر پیشرفتی در این زمینه با استقبال زیادی روبرو خواهد شد.
ویکتوریا کاسپی، اخترفیزیک‌شناس از دانشگاه مک‌گیل کانادا به بی بی سی گفت: ” فاست ابزاری فوق‌العاده برای تشخیص و بررسی ضعیف‌ترین انفجارهای سریع رادیویی است و می‌تواند سرنخ‌هایی در رابطه با مکانیزم‌های انتشار و حتی شاید منشا آن‌ها در اختیار ما بگذارد. ”
فاست قادر است امواج رادیویی منطقه‌ای که دو برابر تلسکوپ رادیویی آرسیبو مساحت دارد را جمع‌آوری کند.
مین یون، استاد ستاره‌شناسی در دانشگاه ماساچوست به بی‌بی‌سی گفت: ” فاست به شکل قابل توجهی توانایی ما در کند و کاو کائنات به منظور یافتن سیگنال‌های کیهانی را بهبود می‌بخشد، سیگنال‌هایی که به شکل ذاتی ضعیف هستند و در مرز غیر قابل تشخیص بودن قرار دارند. ”
فاست در دوره آزمایش خود ۱۰۲ تپ اختر جدید را شناسایی کرد. تپ‌اخترها ستاره‌های چرخانی هستند که در فواصل زمانی منظم تشعشعات الکترومغناطیسی ساطع می‌کنند.
بیل مک‌کاتچن، اخترفیزیک‌شناس در دانشگاه بریتیش کلمبیا در گفت و گو با بی‌بی‌سی چنین دستاوردی را “شگفت‌انگیز” توصیف کرد: “دانستن ویژگی‌های این کشف‌های تازه، جالب توجه خواهد بود. ”
توانایی فاست در مطالعه روی گازهایی مثل هیدروژن در فضا موضوع دیگری است که دانشمندان را به هیجان آورده، چون به آن‌ها در تحقیق درباره پویایی کهکشان‌ها کمک می‌کند.
“چشم آسمان” چقدر خرج برداشت؟
تلسکوپ رادیویی فاست که در گودال طبیعی به نام ” دائودانگ دپرشن ” در جنوب غربی چین واقع شده، ۱۸۰ میلیون دلار هزینه برداشته است.
این تلسکوپ از ۴۴۰۰ پنل آلومینیومی تشکیل شده که برای تمرکز روی نقاط مختلف آسمان در حال حرکت هستند.
به گفته مارتا هینس، کارشناس نجوم از دانشگاه کرنل این توانایی یکی از اصلی‌ترین برتری‌های فاست در رقابت با آرسیبو به حساب می‌آید. او می‌گوید: “پنل‌های آرسیبو نمی‌‌توانند به شکل فعالانه تنظیم مجدد شوند. سیستم نوری فاست به شما این امکان را می‌دهد تا بخش وسیع‌تری از آسمان و حتی برخی مناطق که تلسکوپ رادیویی آرسیبو به آن‌ها دسترسی ندارد را تحت نظر بگیرید.”
به گزارش موسسه ستاره‌شناسی و اخترفیزیک در دانشگاه پکن،”چشم آسمان” چین در مقایسه با سایر تلسکو‌پ‌های رادیویی دامنه دید وسیع‌تری دارد. این یعنی قادر است اجرام آسمانی، پدیده‌های کیهانی و زندگی‌های فرازمینی احتمالی بیشتری را کشف کند.
چالش پیش رو
به گفته هینس، مدیریت حجم بسیار بالای داده‌ها که فاست گردآوری می‌کند، به شکلی باورنکردنی دشوار خواهد بود.
برای این کار علاوه بر این باید تداخل رادیویی که انسان‌ها ایجاد می‌کنند هم از بین رفته یا کاهش یابد.
هینس می‌گوید تیم پشت پرده فاست باید با ساخت و توسعه نسل جدیدی از ابزارها و نرم‌افزارها بهره‌برداری از توانایی بالای این دستگاه در گردآوری داده‌ها را به حداکثر برسانند.
به گفته مک‌کاتچن، چالش‌های زیادی پیش روست اما ستاره‌شناسان از فاست توقع زیادی دارند.
