سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر در یکی از ملتهب‌ترین دوران ایران معاصر و در سایه تشدید چشمگیر اختلاف نهادهای حاکمیتی با بخش زیادی از جامعه ایران در حالی آغاز شد که فضای فرهنگی و هنری ایران نیز متأثر از تحولات اخیر، به صحنه‌ای از بیان آشکار اختلافات و اعتراض‌های اخیر تبدیل شده است.

اتفاقاتی که پنج‌شنبه شب قبل از آغاز جشنواره در مراسم اهدای جوایز انجمن منتقدان رخ داد، تصویر آشکار و صریحی را از وضعیت ملتهب حاکم بر فضای فرهنگی و هنری ایران و فعالانش ترسیم کرد. اظهارات انتقادی سینماگران مختلف را می‌توان صریح‌ترین پاسخ به موضع گیری ابراهیم داروغه‌زاده، دبیر جشنواره فیلم فجر دانست که ساعاتی قبل از این برنامه، انصراف‌ها و تحریم جشنواره را به کل رد کرده بود.

آقای داروغه‌زاده در صحبت‌هایش تلاش کرد عدم خروج هیچ فیلمی از جشنواره، ناشی از تصمیم تهیه کنندگان این فیلم‌ها را نشانه‌ای از بی اهمیت دانستن انصراف‌های تعدادی از سینماگران بداند و حتی از داوری عملکرد آنها در رشته‌های مختلف خبر دهد و بگوید چهره‌ای مانند مسعود کیمیایی هم در جشنواره حاضر خواهد شد.

این اظهارنظر ناظر بر تصمیم گروهی از سینماگران است که می‌گویند باوجود اختلاف نظرها، حضور در جشنواره را به تحریم آن ترجیح می‌دهند. شاخص‌ترین مدافع حضور در جشنواره، شهاب حسینی، بازیگر شناخته شده بود که در دو نوشته با تحریم جشنواره فجر مخالفت کرد و نوشت سینماگران معترض باید از فضای جشنواره استفاده کرده و اعتراض‌هایشان را بیان کنند.

گروه دیگری از سینماگران نیز جشنواره فجر را از معدود فرصت‌های موجود برای عرضه و نمایش فیلم‌هایشان عنوان می‌کنند. این گروه عمدتا از طیف سینماگران مستقل و جریان متفاوت سینمای ایران هستند. وضعیت سینماگرانی که به همراهی با جریان رسمی جمهوری اسلامی ایران مشهور هستند، هم از ابتدا مشخص بود. آنها به طور کلی مخالف هرگونه تحریم جشنواره فجر هستند.

با این حال انبوهی از نشانه‌ها و اتفاقات، موکد متفاوت بودن دوره اخیر جشنواره فجر و سایه انداختن موضوع تحریم بر آن است. رونمایی از پوستر جشنواره تنها دو روز مانده به آغاز این رویداد، دیر برگزار شدن نشست رسانه‌ای دبیر، انتخاب داوران از میان سینماگران همراه مدیران فرهنگی (ناشی از نپذیرفتن داوری از سوی تعداد زیادی از سینماگران)، برگزاری برنامه بزرگداشت تنها برای یک سینماگر برخلاف روند دوره‌های گذشته و از همه مهم‌تر انتخاب شعار «با سینما کنار هم باشیم» نمونه‌های آشکاری از شرایط خاص دوره سی و هشتم جشنواره فیلم فجر است.

اتفاقات شب منتقدان و تعدد اظهارنظرهای اعتراضی نشان داد که پیش بینی تداوم بروز آنها در برنامه‌های جشنواره فجر چندان دور از ذهن و غیرمحتمل نیست. بر این مبنا مدیران جشنواره فجر روزهای سختی را پیش رو دارند و بعید نیست در این راه دست به اقداماتی چون تغییر برنامه‌های نشست‌های نقد و بررسی یا مراسم اختتامیه بگیرند. همچنین پیش بینی اهدای جوایز اصلی به ساخته‌های تازه فیلمسازان مورد تائیدی چون ابراهیم حاتمی‌کیا، مجید مجیدی و سعید ملکان دور از انتظار نیست.

همزمان با تحولات اخیر، جشنواره فیلم برلین، به عنوان یکی از چند جشنواره معتبر دنیا، پس از انتشار گزارشی در یک روزنامه آلمانی که از احتمال همکاری آلفرد باوئر، مدیر سالها پیش این جشنواره با حکومت نازی‌ها خبر داده بود، برنامه بزرگداشت و اهدای جایزه به نام او را لغو کرد. اقدامی که نشانه آشکاری از تلاش مدیران این جشنواره فرهنگی و هنری برای فاصله گرفتن از مسائل سیاسی و حکومتی است. مقایسه رویکرد این جشنواره با فضای فعلی جشنواره فجر قابل توجه است.‎

پیشتر در مطلب دیگری در رادیو فردا نوشته شده بود: مجموع شرایط پیش رو می‌تواند دوره خاصی را برای جشنواره فیلم فجر رقم زند. هرچند تا برگزاری آن بیش از یک ماه باقی مانده و سیر تحولات جامعه ایران نیز در این هفته‌ها سرعت زیادی به خود گرفته است.

حالا با در نظر گرفتن تحولات اخیر ایران و فضای ملتهل فرهنگی و هنری می‌توان گفت در آستانه آغاز «دوره خاص» جشنواره فیلم فجر هستیم.