خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: بر اساس آئین نامه‌ای مشخص تمامی دستگاه‌های اجرایی باید قبل از اجرای پروژه‌های بزرگ عمرانی و در مرحله امکان‌سنجی و مکان‌یابی نسبت به انجام مطالعات فرهنگی‌- تاریخی در مکان‌اجرای طرح اقدام کنند.

تپه حاجی‌خان مربوط به دوره اشکانیان- ساسانیان و سده‌های اولیه دوران تاریخی پس از اسلام در شهرستان همدان، بخش فامنین، دهستان خرمدشت و روستای زرقان ۱۸ اسفندماه سال ۱۳۸۷ با شماره ثبت ۲۵۱۳۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و در حالی که انتظار می‌رفت شرایط برای تبدیل شدن آن به یک جاذبه گردشگری فراهم شود در حصاری محصور و با صدور مجوز ایجاد پتروشیمی در نزدیکی‌های آن از نظرها پنهان ماند.

معبد حاجی خان فامنین در استان همدان که از یافته‌های بسیار ارزشمند باستان شناسی ایران در دوران پس انقلاب اسلامی به شمار می‌رود توسط باستان شناسان ایرانی و توسط تیمی به سرپرستی اسماعیل همتی ازندریانی عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا کاوش شده است.

اسماعیل همتی که مدیر پروژه نجات بخشی تپه «حاجی خان» نیز است در خصوص وضعیت این محوطه باستانی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه این محدوده در پروژه بررسی و شناسایی آثار دشت شراء شامل فامنین و قهاوند کشف شده است، گفت: این محوطه تاریخی سال ۸۷ به ثبت ملی رسیده است.

مشخص نیست به چه دلیل با وجود این تپه تاریخی مجوز ایجاد پتروشیمی در منطقه داده شده است همتی با بیان اینکه پس از آن زمان؛ هنگامی که پتروشیمی برای اجرا در این محدوده مجوز اجرا گرفت استعلام‌ها پیگیری شد؛ گفت: پس از آنکه مجوز از سوی شرکت شهرک‌های صنعتی صادر شد استعلام اینکه تپه باستانی در محدوده مورد نظر قرار دارد یا خیر در دستور کار قرار گرفت و تاریخی بودن محدوده اعلام شد اما مشخص نیست به چه دلیل با وجود این تپه تاریخی مجوز ایجاد پتروشیمی در منطقه داده شده است.

وی با بیان اینکه هیچ گاه میراث فرهنگی در مکانی که آثار ثبت ملی وجود دارد اجازه اجرای پروژه عمرانی را نمی‌دهد و در صورت صدور مجوز نیز باید محدوده مورد نظر که قدمت تاریخی دارد جدا شود، گفت: سال ۹۵ که موضوع اجرای پتروشیمی تا حدودی نهایی شده بود بازدیدی از محوطه باستانی صورت گرفت.

همتی با بیان اینکه در نگاه اول محوطه بسیار معمولی و پیش پا افتاده به نظر می‌رسید، گفت: برای انجام کاوش تصمیم گیری شد و در پی آن دوره بندی و مسائل مرتبط برای نجات بخشی تپه حاجی خان صورت گرفت.

وی با بیان اینکه در کاوش نجات بخشی شرایط محوطه مشخص و اطلاعات و جزئیات معین و وضعیت تعیین تکلیف می‌شود که آیا محوطه ارزش تاریخی دارد که حفظ شود یا برداشته شده و فضا برای اجرای پروژه عمرانی آماده شود، گفت: بر اساس قانون آثاری که ثبت ملی می‌شوند از هرگونه تخریب و ویرانی در امان هستند اما گاه مسیر به گونه دیگری رقم می‌خورد.

این باستان شناس با بیان اینکه پس از کاوش‌های انجام شده در فصل اول مشخص شد این تپه واجد ارزش تاریخی است و ۳ تپه دیگر نیز در مجاور آن وجود دارد که به دلیل بالا بودن سطح رسوبات دشت محو شده است، گفت: تیم کاوش به ۴ گروه تقسیم و ۴ تپه کاوش شد و اطلاعات خوبی به دست آمد.

همتی با بیان اینکه یک کوره سفالگری در این محدوده پیدا شد که مربوط به دوره سلجوقی است و آثار کوره آهنگری نیز اطراف آن دیده می‌شود، گفت: یک محوطه استقراری دوره ماد نیز در این محدوده کشف شده است.

در کاوش‌های صورت گرفته قبلی هیچ مکانی که یک محوطه استقراری در کنار آن وجود داشته باشد کشف نشده بود اما این محوطه استقراری با معبد مرتبط است مدیر پروژه نجات بخشی تپه «حاجی خان» گفت: در کاوش‌های صورت گرفته قبلی هیچ مکانی که یک محوطه استقراری در کنار آن وجود داشته باشد کشف نشده بود اما این محوطه استقراری با معبد مرتبط است.

وی با بیان اینکه بهمن ماه سال ۹۵ کاوش آغاز و تا خرداد ماه سال ۹۶ ادامه پیدا کرد و بخشی از معبد شناسایی شد، گفت: ۵۰ سال از کاوش تپه نوشیجان گذشته و در حال حاضر معبدی کشف شده که شباهتی به نوشیجان و دوره مادها دارد.

همتی به الگویی کهن معماری ایرانی اشاره کرد و با بیان اینکه معبد در ابتدا چلیپایی و مانند آنچه در نوشیجان بوده است که بعداً در دوره ساسانی پلان آتشکده‌های ساسانی می‌شود و بعد در دوره اسلامی گنبد خانه‌های مساجد اسلامی را تشکیل می‌دهد، گفت: پلان اصلی بیانگر معماری کهن مذهبی ایران است.

وی با بیان اینکه این معماری؛ بومی منطقه است و شواهد سفالی نشان می‌دهد پلان نوشیجان با پلان حاجی خان شباهت بسیاری دارد با این تفاوت که حاجی خان از نوشیجان بزرگ‌تر است، گفت: بر اساس پختگی نوشیجان و شواهد موجود به نظر می‌رسد معبد حاجی خان بزرگ‌تر و قدیمی تر از نوشیجان باشد اما تأیید آن نیاز به آزمایش کربن ۱۴ دارد.

رگ خشت‌ها دارای محاسبات ریاضی کاملاً دقیقی دارد

مدیر پروژه نجات بخشی تپه «حاجی خان» با بیان اینکه در ابتدا فکر می‌کردیم با یک تپه معمولی روبرو هستیم اما در ادامه آثار و شواهد خشت‌های مادی پیدا شد، گفت: رگ خشت‌ها بر اساس یک الگوی خاص معماری شکل گرفته و بر اساس یک الگوی خاص کاملاً مشخص است و محاسبات ریاضی کاملاً دقیقی دارد.

وی با بیان اینکه به نظر می‌رسد ساکنان این معبد وقتی می‌خواستند معبد را ترک کنند ۳ فضای دیگر را پر کرده‌اند تا حفظ شود و سالم بماند، گفت: مهم‌ترین یافته‌ها آثار سفالی، سکوی آتشدان، سکوی خشتی رو به آتشدان و دیوارک جداکننده است.

کشف یک مهر از جنس عقیق با نقش شیر بالدار انسان‌سر و یک شیر غران رو به روی آن

همتی مهم‌ترین یافته را یک مهر از جنس عقیق با نقش شیر بالدار انسان سر و یک شیر غران رو به روی آن عنوان کرد و گفت: با توجه به اهمیت عقیق در آن دوره و سبک کاری که با مته روی آن انجام شده به نظر می‌رسد این مهر مربوط به یکی از افراد صاحب منصب در دوره ماد بوده است که متأسفانه کتیبه نداشت.

وی با بیان اینکه در کنار این محوطه یک محوطه استقراری وجود دارد که به نظر می‌رسد سکونت گاه بوده است، گفت: عملیات کاوش معبد و محوطه استقراری پایان نیافته و نمی‌دانیم پلان خارجی معبد چگونه است اما حدس می زنیم معبد در یک حصار محدود شده است.

مدیر پروژه نجات بخشی تپه «حاجی خان» با بیان اینکه در یک فصل سه ماه و نیم کار انجام شد و حدود ۷۰۰ متر کاوش صورت گرفت، گفت: در معبد خوشه گندم و بقایای سوخته‌ای از آن وجود دارد که اگر بر روی آنها آزمایش صورت گیرد به طور دقیق می‌توانیم دوره این تپه را اعلام کنیم.

وی با بیان اینکه اقداماتی انجام و فریز های لازم انجام شده تا در آینده بر روی آن پژوهش شود، گفت: مطالعات گیاهان باستان شناسی نیز دنبال خواهد شد.

محوطه استقراری کشف شده بسیار مهم است چرا که در مورد نحوه زندگی مردم عادی در دوره ماد اطلاعاتی وجود ندارد و شاید ما را به اطلاعات مهمی در این خصوص برساند این باستان شناس با بیان اینکه حداقل دو یا سه فصل دیگر نیاز به کاوش احساس می‌شود، گفت: محوطه استقراری کشف شده بسیار مهم است چرا که در مورد نحوه زندگی مردم عادی در دوره ماد اطلاعاتی وجود ندارد و شاید ما را به اطلاعات مهمی در این خصوص برساند.

وی با بیان اینکه ما مسئولیم این مجموعه را حفظ کنیم چرا که ۲۷۰۰ سال از تاریخ این محوطه می‌گذرد و نباید اجازه تخریب آن را بدهیم، گفت: مکاتباتی با تهران و همدان به منظور پوشش معبد صورت گرفته اما از آنجا که تخصیصی بابت حفظ و نگهداری این بنای تاریخی نداشته‌ایم اقدامی صورت نگرفته است.

مدیر پروژه نجات بخشی تپه «حاجی خان» با بیان اینکه باید سوله‌هایی برای این مجموعه احداث شود چرا که هر روز با شرایط آب و هوایی در معرض آسیب است و به دلیل خشتی بودن تخریب می‌شود، گفت: این مجموعه یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی مذهبی ایران است.

وی با بیان اینکه متأسفانه در زمان تصمیم گیری پیرامون اجرای پتروشیمی عقیده بر این بود که باید پتروشیمی اجرا و این بنا برداشته شود، گفت: با تلاش‌های صورت گرفته این مجموعه تا امروز حفظ شده و پیشنهاد می‌شود وسعتی که به میزان نیم در نیم هکتار را در بر می‌گیرد فریز شود.

محوطه استقراری هنوز فریز نشده و باید در این زمینه اقدام عاجل صورت گیرد وی با بیان اینکه این محوطه استقراری هنوز فریز نشده و باید در این زمینه اقدام عاجل صورت گیرد، گفت: اگر پتروشیمی در این محوطه اجرا شود نباید بنا را از بین برد و تلاش برای حفظ آن لازم است.

معبد حاجی خان و ارگ نوشیجان در استان همدان از نظر تاریخ معماری ادیان، تاریخ معماری ایران باستان و معماری ایران در دوره اسلامی جایگاه قابل ملاحظه‌ای داشته و با توجه به نشست بین المللی راه ابریشم در استان همدان و تأثیر ادیان بر میراث فرهنگی از اهمیت چشمگیری برخوردار شده است.

با توجه به اهمیت این بنای خشتی که احتمالاً بزرگ‌تر و مهم‌تر از معبد مرکزی تپه نوشیجان بوده حفاظت و حراست از این محوطه باید در اولویت میراث فرهنگی قرار گیرد چراکه دستیابی به نتایج کامل‌تر و پاسخگویی به سوالات بیشتر با کاوش‌ها و پژوهش‌های بیشتر در این محوطه ممکن خواهد بود.